addossài, addossàre , vrb Definition
coment'e pònnere una cosa in dossu, in pitzu, nau in su sensu de si pigare o giare su càrrigu o responsabbilidade de unu dannu, de una dificurtade, de un’impreu mannu, grae
Synonyms e antonyms
acollae,
carriai
Sentences
si at addossadu sa morte de unu ◊ su dannu si l'at addossadu isse ◊ Gesugristu si at addossau totus is malis de sa naturalesa umana
2.
si l'at addossada isse cussa rughe ◊ no cumprendhet sa netzessidade de si addossare sos pesos de sa vida ◊ cussas ispesas nos las podimus addossare nois, ca issos no ndhe podent
3.
àcua santa benedita in su fronti portu iscrita, in su petus addossada
Translations
French
adosser
English
to lay on
Spanish
adosar
Italian
addossare
German
aufbürden.
arrambàre , vrb: arrumai 1,
arrumbai,
arrumbare Definition
acostire una cosa a un'àtera po no si che furriare, ponendho sa parte bàscia in terra e sa de pitzu acostia, tocandho a calecuna cosa, imbarare; rfl. su si acostire, aguantare a ccn. cosa, a calecunu; abbarrare ibertandho, firmos, pònnere o lassare una cosa in calecunu logu o tretu; restare, abbarrare / andhare a s'arramba arramba = aguantendisí a totu is cosas chi agatat caminendi ca timit de arrúiri
Synonyms e antonyms
acotzai,
arremai 1,
imbarare,
incarrutzai
/
abertai
/
abarrai,
restai
Sentences
est arrumbada piena de piúere sa càscia antiga ◊ est arrumbadu a su muru in su cuzone ◊ est arrambatu a su trutzu ◊ it'est unu it'est unu chi zuchet dóichi cambas chi donzunu si bi arrambat? ◊ andho arrambadu a sos muros ◊ su campanile est arrumbadu a sa chéjia ◊ est sétziu in terra arrumbau cun s'ischina a su muru
3.
una intrat e s'àtera arrumbat foras a orbetare ◊ in custa ponidura depes arrumbare finas a arbèschere
4.
de issos ndh’at rutu medas a tretu de no ndhe arrumbare unu vivu
Translations
French
appuyer
English
to lay
Spanish
apoyar,
arrimar
Italian
appoggiare
German
lehnen.
colcàre , vrb: corcai,
corcare,
crocai,
crocare,
crocari Definition
foedhandho de gente, pònnere istérriu, in paris, po pasare o po dormire; foedhandho de cosas puru chi istant o podent istare fichias, furriare, bortulare, pònnere in paris, incrubare / betos de crocare de su cristianu: a mata a terra, a brente in susu, de costazu, a longu a longu, a unu túturu, istirados
Synonyms e antonyms
collare,
giachire
| ctr.
pesai,
stantarxai
Idioms
csn:
avb. èssiri a pesa e croca = no pòdere abbarrare in su letu, istare a iscutas pesados e a iscutas corcados; crocai de codhus = abbassiare de codhos, sa conca, coment'e nendhe chi emmo, ponindhe mente
Sentences
ajó a letu ca est ora de corcare! ◊ candu mi crocu a meigama abarru totu sa noti fúrria fúrria, no mi porit cabai sonnu ◊ pro dare allozu a tie che aimis fintzas corcadu fora! ◊ ca fipo istracu mi so corcatu ◊ chie no at menzus cun sa muzere si corcat! ◊ is mamas boliant fai crocari is pipius ◊ de candu si funt isposaus, tzia Belledha at crocau sempri cun issus ◊ ajó, cheret corcadu ca manzanu est a pesare chito!
2.
cussu bentu est passau crochendu cresuras e domus ◊ apo corcadu una canna de bide pro l'interrare ◊ s'ampulla de su binu cheret corcada abbellu pro no buluzare sa fundhana ◊ s'àcua forti e su bentu corcat su lori
3.
una note fustis crocaos, sonandho mesunote, candho in camminu iaus inténdhiu un'istrògolo mannu
Etymon
ltn.
*colcare
Translations
French
coucher,
marcotter
English
to lay down
Spanish
acostar
Italian
coricare
German
sich hinlegen.
galtàre , vrb: gastai,
gastare,
ghestare Definition
fàere gastos, àere ispesas, pérdua de calecuna cosa / gastare malu sàmbene = àere sorte mala
Synonyms e antonyms
ispèndhere
| ctr.
balanzare,
lucurare 1
Sentences
chie cheret leare late friscu e tenet pagos sodhos de gastare benzat a domo mia! ◊ gastendi nci bolit manera, no est a ispendi po su bentu! ◊ sos mandrones no gastant unu cagliaresu ◊ comente tenes dinare de gastae si no tribballas? ◊ canno unu at de si gastare su dinaredhu suo, si lu devet tremesare vene prima ◊ iat nau de èssere prontu a fàere cussa festa nodia gastandho issu etotu ◊ chi no ghestao nudha fio erricu!
2.
timio de dèvere gastare tempus legendhe fantasias e chimeras ◊ cussa fémina no at gastau una làcrima pro sa morte de sa pitzinna
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
dépenser
English
to lay out
Spanish
gastar
Italian
spèndere
German
ausgeben.
ilboligàre , vrb: ilvoligare,
irbodhiare,
irbolicare,
irboligare,
irvolicare,
isbodhiare,
isboligare,
isvodhiare,
isvoligare,
ivoligare,
sbodhiai Definition
apèrrere, istèrrere una cosa imbodhigada o fata a lómboru (o a lobos); foedhare de una chistione coment’e ispiegandhodha; rfl., nau de sa manera de fàere sa cosa, fàere impresse, cun lestresa, cun coidau
Synonyms e antonyms
illorigare,
ispirigare,
istèrrere,
istròbere,
istrobillai,
spodhai
/
acoidai,
ispontziai
| ctr.
allomborae,
imbodhiai
/
istentare
Sentences
at isvoligadu s'atzola ◊ si nche at irbolicau sa fardeta ◊ est pensandhe a comente irboligare su filu de sa vida sua
2.
aiat in mente de fàghere unu discursu difítzile e isvoligadu cun chentu lemas, ma posca at timidu chi l'apataiant in calchi modu cun su professore
3.
si no t'irbóligas ti lasso e mi che andho! ◊ cheret chi nos isvodhiemus si cherimus fàghere a tempus! ◊ bi sunt cudhos chi pro s'irboligare de chistiones e pilisos truncant in curtzu: si fuint!◊ cosa de nudha a l'irbolicare sa pràtica de un'amicu suo in ufíssiu!…
Translations
French
dérouler,
démêler,
déployer,
se dépêcher
English
to unwind,
to roll into a ball,
to lay,
to hurry up
Spanish
devanar,
extender,
darse prisa
Italian
svòlgere,
dipanare,
distèndere,
spicciarsi
German
abwickeln,
ausbreiten,
sich beeilen.
imbarài , vrb: imbarare,
imbarari,
immarare Definition
istare firmos, abbarrare fintzes ibertandho; pònnere acanta, in pitzu o coment’e acostiu a calecuna cosa o logu po pausare o àteru; incrubare, abbasciare coment’e orruendho a un’ala
Synonyms e antonyms
abarrai,
abertai,
addurae,
afrimai,
arremai 1,
aturai,
tratèniri
/
acotzai,
afacai,
arrambare,
imbarrigare,
pònnere
/
ispendhentare,
parangai,
tambulare
Idioms
csn:
imbarare sa zanna = serràrela ma no dereta, a manera chi istet pagu pagu iscanzada o a donzi modu chentza la friscare; i. de assentu = abarrai de acórdiu
Sentences
nàrali ch'imbaret a candho passat sa fioca ◊ a imbaras un'iscuta? ◊ su pisedhu fit duos meses imbarendhe su fúbbaru de pedhe ◊ s'imbaraiat in faedhadas longas (A.Paba)◊ o un'iscusa o s'àtera, fateit imbarare a tiu Nigola finas a su sero ◊ su catziadore isparat e su puzone imbarat mortu ◊ no cherjo èssere unu trastu imbarau in mesu de cosas betzas ◊ sa cumpagna tua ti est imbarendhe cun su coro allutu
2.
su carru si ch'est imbarau a su parapetus ◊ semus imbaratos a su muru ◊ dhi fut beniu un'iscimíngiu e si fut imbarau a su marroni ◊ fut sétziu, cun is manus imbaradas a is còscias ◊ candho ibbabbu istentavat a ghirare, immamma s'imbaravat a su canterile, cun sos òcios in sa mina ◊ pigat su pitariolu, si dh'imbarat a lavras e cumènciat a sonare ◊ fut imbara imbara ca no si poderàt prantau po su binu chi s'iat bufau
3.
su càrrigu est imbarau a una parti ◊ su mururdu lu peso imbarau ca aguantat de prus
4.
sos poetas lis dant su chi emmo imbarendhe de assentu de si presentare su sàpadu pro sa festa
Surnames and Proverbs
prb:
a chie li dolet sa dente sa limba s'imbarat
Translations
French
appuyer
English
to lean,
to lay
Spanish
apoyar
Italian
appoggiare
German
lehnen.
incarrutzài , vrb rfl: incurrutzai Definition
agiummai coment'e pònnere in su carru: pònnere, imbarare a pitzu de calecuna cosa
Synonyms e antonyms
acotzai,
arrambare,
arremai 1,
asubai,
imbarrigare
Sentences
dh'at incurrutzau a su muru ◊ no abarris sempri incarrutzau a mei: bai e gioga! ◊ incurrutzat sa conca apitzus de su coscinu, ma sonnu nudha ◊ at incurrutzau sa conca asuba de su codhu de s'amigu
Etymon
srd.
Translations
French
mettre un objet sur qqch
English
to lay down
Spanish
poner encima de algo
Italian
adagiare sópra
German
niederlegen.
inciovài , vrb Definition
pònnere is oos, nau de su pische e de àteros animales de mare (es. càvuru)
Synonyms e antonyms
sciovai
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
pondre des œufs (poisson)
English
to lay eggs
Spanish
desovar
Italian
depórre,
eméttere le uòva (détto dei pésci)
German
Eier laichen.
isterricràre , vrb: isterrigai,
isterrigare,
isterrigiare,
isterrigrare,
isterrijare,
isterrugiare,
isterrujare Definition
betare, istrumpare a terra, crocare istérrios in terra
Synonyms e antonyms
aterrai,
aterrighinare,
imbrortzinare,
isterricorjare,
isterrighinare,
isterrinai,
istragorzare,
sterrionai
Sentences
giòvunus mannus… isterrigaus siant! ◊ in Osposidha bido chimbe ómines isterrujados: a balla los ant fertos che sirbones (C.Mura)◊ sa muzere de su zigante, atachendhe cun grandhe fúria sos soldados de su re, ndh'isterrijeit trinta ses ◊ at agatadu sa pobidha isterrigada in terra che àinu, imbriaga ◊ si est isterrigadu in s'erva ◊ candho pensas de isterrujare su male cun sa vindita, ndhe faghes nàschere un'àteru!
Etymon
srd.
Translations
French
abattre,
renverser à terre
English
to lay out,
to pull down
Spanish
derribar,
tumbar
Italian
abbàttere,
stèndere per tèrra
German
niederwerfen.